De Koude Oorlog en de Berlijnse Muur zijn voor mijn generatie (millennials, hoi!) eigenlijk alweer onvoorstelbaar. Gelukkig maar. Juist daardoor is deze tijd misschien wel des te fascinerender. Hoe ging het er toen aan toe? Er zijn gelukkig genoeg plekken in Berlijn die deze geschiedenis vertellen. In dit artikel de acht – wat mij betreft – belangrijkste bezienswaardigheden.
Stel je voor dat er in ons buurland een muur zou staan die inwoners verbiedt om te reizen, al is het voor een familiebezoekje. Als je het wel doet, zet je je leven op het spel. Bizar. Toch was dit nog geen dertig jaar geleden de realiteit.
Des te meer reden om volop aandacht te besteden aan de Berlijnse Muur. Gelukkig is er in Berlijn genoeg informatie over deze tijd te vinden, in de vorm van musea, monumenten en delen van de muur. Hier mijn 8 tips.
1. East Side Gallery
De East Side Gallery is met 1316 meter het grootste stuk Berlijnse Muur dat overgebleven is van de in totaal 184 kilometer (!) Berlijnse Muur dat na de val werd afgebroken. Deze binnenmuur aan de rivier de Spree bleef bij wijze van monument staan en werd al vanaf december 1989, een maand na de val, voor het eerst beschilderd.
In 1990 werd het stuk muur door 118 kunstenaars uit heel de wereld omgetoverd tot een openluchtgalerie en een eerbetoon aan de nieuwe vrijheid. Nog steeds is het een mustsee, enerzijds om te zien hoe de muur stond, anderzijds om de kunstwerken te bewonderen.
Met als hoogtepunten natuurlijk De Kus (een “socialistische broederkus”, uitgewisseld in 1979) van Sovjet-leider Leonid Brezjnev en DDR-leider Erich Honecker en het kenmerkende uitbrekende Trabantje. De East Side Gallery bevindt zich in de Mühlenstrasse en is makkelijk te lopen tussen de stations Ostbahnhof en Warschauer Strasse.
2. Checkpoint Charlie
Checkpoint Charlie staat hoog op ieders lijstje bij een citytrip Berlijn. Tijdens de Berlijnse Muur was deze grensovergang het symbool van de scheiding tussen Oost- en West-Berlijn. Als reiziger van West-Duitsland naar Oost-Duitsland moest je drie controleposten passeren, vernoemd naar het NAVO-alfabet: Checkpoint Alpha en Checkpoint Bravo aan de snelweg en Checkpoint Charlie in Berlijn zelf.
Vandaag de dag is Checkpoint Charlie, gelegen in de Friedrichstrasse, een populaire bezienswaardigheid. Er staat een replica van het eerste Amerikaanse wachthuisje uit 1961 met een muur van zandzakken en twee acteurs in uniform met wie je op de foto kunt. Ook staat er aan beide kanten een grote foto van respectievelijke een Amerikaanse en Sovjet-militair.
Goed om je hierbij te bedenken: dit is echter alleen de Amerikaanse kant, wat nu tot een toeristische attractie is verworden. De Oost-Berlijnse kant van de grenspost was veel grootser opgezet, maar daar is niets meer van te zien. Meer informatie vind je ook in het nabijgelegen museum Haus am Checkpoint Charlie (ook wel Mauermuseum).
3. Stasimuseum
Het Stasimuseum is niet zo bekend als voorgaande tips, maar zeker een aanrader. Het museum is geheel gewijd aan de werkwijze van het Ministerium für Staatssicherheits, ook wel Stasi, Staatssicherheitsdienst of MfS. Zoals de naam al zegt was dit de veiligheids- en inlichtingendienst van Oost-Duitsland.
En dat namen ze serieus. Het doel was: de staat veiligstellen. Met als gevolg dat veel bewoners werden afgeluisterd of heimelijk gefilmd. In het museum, gevestigd in het voormalige Stasi-hoofdkwartier, zie je precies hoe de dienst te werk ging. Je ziet hoe mensen voor de dienst spioneerden, hoe West-Duitse (“vijandelijke”) producten buiten de deur werden gehouden en wat voor moderne apparatuur er ondertussen door de dienst zelf werd gebruikt. Ook is een aantal kantoren ingericht zoals het ooit was.
Het Stasimuseum ligt wat verder buiten het centrum, maar is makkelijk te bereiken met de metro U5 (bruine lijn) vanaf Alexanderplatz.
4. DDR-museum
Nog zo’n aanrader: het DDR Museum. Dit interactieve museum geeft een dubbel gevoel. Enerzijds geeft de tentoonstelling op een zeer vermakelijke wijze een beeld van het leven in de DDR. Je ziet hoe een normale werkweek voor een Oost-Duitser eruit zag, je kunt “rijden” in een Trabantje en ziet welke producten in Oost-Duitsland normaal waren. Het hoogtepunt is een heel nagebouwd Oost-Duits appartement, met slaapkamers, een woonkamer, een keuken en een badkamer.
Anderzijds is een deel van de tentoonstelling ook gewijd aan de onderdrukking. Wat was de ideologie en hoe werkte daardoor de economie? Er is een verhoorkamer nagebouwd, waar men urenlang werd verhoord en ook een gevangenis. Kortom: de donkere kant van het communisme.
Het museum toont hoe je een nostalgie naar de DDR kunt beleven (ook wel Ostalgie genoemd), maar drukt je ook met de neus op de heftige feiten.
5. Brandenburger Tor
De Brandenburger Tor hoort bijna thuis in elk rijtje tips die je voor Berlijn kan geven. Voor wat betreft de Berlijnse Muur heeft kun je hier niet zozeer informatie vinden, maar is dit wel een plek dat tot de verbeelding spreekt. Hier werden talloze foto’s gemaakt van Oost-Berlijners die in de laatste dagen van de muur uit protest op de Berlijnse Muur klommen.
By Lear 21 at English Wikipedia, CC BY-SA 3.0, Link
Nu word je op deze plek vooral herinnerd aan de muur door de kinderkopjes in de straat die tussen Brandenburger Tor en de Reichstag ligt.
6. De Berlijnse Muur in de straten
En laat dat meteen de aanleiding zijn voor bezienswaardigheid nummer 6: de plaats van de Berlijnse Muur, aangeduid in de huidige straten van Berlijn. Vóór de Brandenburger Tor zie je dus twee stroken kinderkopjes die precies de lijn laten zien van waar de muur ook stond.
Ook in de Stresemannstrasse kwam ik ze tegen en zo zijn er nog veel meer plekken. Niet van de hele Muur is te zien waar hij stond, alleen de toeristische plekken. Leuk om op te letten dus.
7. Overblijfselen van de Berlijnse Muur
Naast deze banen van kinderkopjes zijn er ook op een aantal plaatsen delen van de Muur terug te vinden. Hoewel het meeste is gesloopt, kun je nog een paar delen bekijken. De East Side Gallery (nummer 1 in dit artikel) is dus de langste, met 1316 meter. Dit was een binnenmuur (muur aan de oostkant), aangezien de rivier een natuurlijke buitenmuur vormde.
Je kunt ook nog een stuk muur in Berlijn vinden die aan de westkant stond, een buitenmuur dus. In de Niederkirchnerstrasse, de plek waar ooit het hoofdkwartier van de Gestapo zich bevond, vind je nog 80 meter buitenmuur. De muur grenst direct aan het terrein van het indrukwekkende museum Topographie des Terrors, over de Tweede Wereldoorlog. Een bijzondere plek dus.
Daarnaast staan er nog stukjes Muur bij de Potsdamer Platz en staat er nog een deel in het Mauerpark, eveneens verfraaid met street art. Ook is er een deel gereconstrueerd bij de Bernauer Strasse, bezienswaardigheid 8 in dit artikel.
8. Gedenkstätte Bernauer Strasse
Aan de Bernauer Strasse, in het noorden van Berlijn, is een meterslang monument voor de Berlijnse muur herrezen: Gedenkstätte Berliner Mauer. De muur volgde hier precies de straat van Er was hier weinig Berlijnse Muur over en daarom is hier een stuk herbouwd, om de herinnering levend te houden.
Je wordt hier door een soort park geleid, waar door middel van foto’s en informatieborden het verhaal van de muur verteld wordt. Ook is hier, aan de overkant van de straat, een informatiecentrum met verdere informatie. Beneden een inkijkje in hoe het was, inclusief voorbeelden van vluchtpogingen, boven zijn foto’s te bekijken.
Helemaal boven is een wachttoren met uitzicht over de Bernauerstrasse en hoe de Muur liep. Wat mij betreft niet de belangrijkste bezienswaardigheid over de Berlijnse Muur, maar zeker interessant om te zien.
Welke plek vind jij het interessantst? Laat het hieronder weten in een reactie!